Vùng đất An Giang với đông đảo đồng bào Khmer sinh sống có bề dày văn hóa đặc sắc. Lễ hội đua bò vùng Bảy Núi là một trong những nét văn hóa độc đáo đó. Hàng năm, vào dịp tết Đôn Ta vào cuối tháng 8 đầu tháng 9 âm lịch, lễ hội đua bò kéo bừa thường được tổ chức nhằm thể hiện quá trình liên kết với cộng đồng phum sóc như một hình thức thể thao đại chúng. Tết Đôn Ta hay lễ Sene Dolta hay Lễ Cúng Ông Bà bắt nguồn từ tín ngưỡng trước đây tại phum sóc của người đồng bào Khmer trước khi phật giáo nam tông vào Việt Nam.

Vùng nam bộ trước đây vốn ngập nước, khi đó canh tác lúa theo truyền thống là xuống giống. Từ khi bắt đầu mùa mưa theo lịch của người Khmer, tới khi mùa Đôn Ta là việc gieo cấy kết thúc. Lúc này người dân rảnh rỗi việc làm đồng nên có điều kiện thăm hỏi cha mẹ ông bà ở xa và dâng tặng sản vật địa phương hay tổ chức lễ cúng ông bà để tưởng nhớ công ơn tổ tiên đã khai phá đất đai, cầu phước cho linh hồn các bậc sinh thành phù hộ cho phum sóc an lành thịnh vượng. Trong tiếng Khmer “ Sene “ là cúng, “ Dol “ là bà “ ta “ là ông, lễ Sene Dolta tương tự như lễ Vu Lan Báo Hiếu thể hiện lòng thành kính với những người đã khuất. Ở thời gian diễn ra lễ này, các gia đình thường dọn dẹp nhà cửa, dọn dẹp nơi thờ cúng, chuẩn bị những món ăn truyền thống thường là những món ăn bình dị mang đặc trưng địa phương của ng Khmer để cúng ông bà tổ tiên, bên cạnh đó các gia đình cũng cử một vài thành viên trong gia đình lễ chùa hỗ trợ nhà chùa chuẩn bị cho ngày lễ.

Theo truyền thống xưa, lễ Sene Dolta diễn ra trong khoảng nửa tháng với nhiều lễ diễn ra tại nhà và tại chùa như: Lễ đặt cơm vắt “ Bonh Canh Benh “, Lễ Hội Linh “ Banh Pchum Benh “, Lễ Tiễn ông bà “ Bonh Chun Dolta”, lễ cúng Necta …

Ngày nay, lễ được rút ngắn lại còn 3 ngày để phù hợp hơn với đời sống. Ngày đầu, khi các gia đình dọn dẹp nhà cửa xong các thành viên thắp nhang đèn khấn mời ông bà về dự cùng ăn uống với con cháu. Chiều mọi người làm mâm cơm mới cúng linh hồn ông bà rồi mời ông bà lên chùa nghe sư tụng kinh thuyết pháp. Ở chùa, những nắm cơm vắt cúng trên mâm cúng tam bảo sau khi sư sãi tụng kinh được mang ra để quanh chính điện cho các linh hồn cô đơn. Ngày thứ hai, các gia đình mang cơm và bánh trái đến chùa vào buổi trưa để tổ chức cúng tập thể. Tại chùa, các sư tung kinh cầu siêu cho linh hồn ông bà của tất cả các gia đình trong phum sóc. Vào buổi chiều, sau khi đã cùng ăn trưa vui chơi thăm hỏi giao lưu tại chùa, các gia đình rước ông bà về nhà mời ông bà ở lại chứng kiến cuộc sống của con cháu. Ngày thứ ba, các gia đình mời họ hàng và các nhà sư tới tụng kinh cầu siêu, tiễn đưa ông bà tổ tiên về lại thế giới bên kia sau khi đã làm một số nghi thức cúng.

Cùng dịp lễ hội Đôn Ta, lễ hội đua bò vùng Bảy Núi khơi nguồn từ quá trình dài định cư thích ứng với các điều kiện sản xuất nông nghiệp phản ánh các giá trị văn hóa của nền văn minh lúa nước như canh tác phải dùng cày và sức kéo động vật trên địa hình đồi núi ở nơi cư trú.

Người Khmer vùng Bảy Núi dùng bò là chủ yếu trong sản xuất nông nghiệp nên họ rất coi trọng việc nuôi và thuần dưỡng bò. Việc cày bừa bằng bò trên đồng ruộng có cát pha ngập nước xâm xấp là ý tưởng chính để sáng tạo ra môn thể thao này.

Các cuộc đua bò thường diễn ra ở các thửa ruộng gần chùa, do các sư đứng ra tổ chức và trao thưởng cho các đôi bò nếu thắng cuộc. Các đôi bò này thường do các chủ bò bắt cặp đua bò khi các chủ bò dẫn bò đến cày bừa công quả cho chùa vào mùa cấy hàng năm. Các cặp bò đua thường là bò thuần chủng, dáng cao, nhanh nhẹn, thớ thịt đường gân săn chắc, sừng nhọn cân đối, tâm lý bò tốt để không bị ảnh hưởng dẫn tới sợ hãi hoảng loạn bởi tiếng ồn khi tham gia cuộc đua.

Để tham gia đua, bò phải được tuyển chọn qua một hai vòng cơ sở, được chăm sóc chu đáo như tắm rửa sạch sẽ, căng lưới tránh muỗi, ăn cỏ non, tập luyện kỹ càng. Trường đua là một khoảng ruộng bằng phẳng được bừa kỹ có nước xâm xấp, điểm đích có đường thoát để tạo độ an toàn cho bò.

Để tiến hành đua bò, người ta bắt thăm chọn các cặp đấu theo thứ tự đôi trước đôi sau, bừa được cắt ngắn răng chính là chỗ để người điều khiển đứng cầm dây để kìm cương và cầm roi cứng có đầu nhọn để thúc vào mông bò. Người điều khiển thường đứng 1 chân trên giàn bừa, chân còn lại đứng trên thanh gỗ nối ách cổ bò với giàn bừa. Người giỏi là người biết đứng thế nào để phân phối lực cho bò vừa phải đứng vững để điều khiển bò thật khéo léo.

Đua bò chia làm 2 vòng, vòng đầu gọi là Hô, các cặp bò chạy chậm từ từ chủ yếu làm nóng cho bò và lấy trớn. Ở vòng này đôi bò chạy sau dẫm chân lên bừa của đôi bò trước là coi như thua cuộc. Vòng sau gọi là vòng Thả là vòng đua nước rút ở khoảng 100m cuối nếu đôi bò sau đạp lên bừa của đôi bò trước hoặc vượt qua là thắng cuộc. Các lỗi kỹ thuật như gãy bừa, vi phạm đường đua hay người điều khiển bò rớt khỏi bừa ở vòng Thả đều xem như thua cuộc. Đôi bò thắng cuộc sẽ vào thi đấu vòng trong, đấu loại trực tiếp theo từng cặp cho tới khi có đôi bò chiến thắng cuối cùng ở vòng chung kết.

Khu vực xung quanh sân đua bò luôn náo nhiệt tưng bừng thu hút đông đảo người dân. Mỗi trận đua bò đều diễn ra trong không khí lễ hội vui tươi nhộn nhịp.

Lễ Đôn ta và lễ hội đua bò Bảy Núi là những ngày lễ quan trọng có ý nghĩa tinh thần rất lớn với người dân An Giang đồng thời mang đậm dấu ấn truyền thống của nền nông nghiệp lúa nước. Đặc biệt, lễ hội đua bò là một hoạt động văn hóa dân gian đầy hứng khởi và được người dân yêu thích. Đây cũng là một nét đặc sắc của văn hóa vùng miền có sức hút rộng rãi đối với du khách trong và ngoài nước. Bạn hãy đến với Bảy Núi, An Giang vào dịp lễ Đôn ta ( khoảng tháng 9 âm lịch hàng năm ) để có thể tham dự lễ hội sôi động và hấp dẫn này nhé.

Tác giả: Phùng Thu Hiền
*Bài viết tham gia chương trình Traveloka Golocal

Traveloka Golocal là chương trình viết blog giới thiệu những địa điểm đẹp trên khắp đất nước Việt Nam, thuộc khuôn khổ chương trình Traveloka Go & Share. Đây là cơ hội tuyệt vời để quảng bá du lịch địa phương đến mọi người. Với mỗi bài viết đạt yêu cầu bạn sẽ nhận ngay 800.000 VND và cơ hội làm Cộng tác viên với Traveloka. Thông tin chi tiết về chương trình xem tại: https://trv.lk/golocal